Foto: NJ, Magločistač (arhiva)
Ko su ljudi u migracijama, koje su njihove želje i porivi, kakva su njihova htijenja – to su pitanja na koja najrjeđe odgovaraju ljudi u migracijama.
Komentari i pretpostavke nejasno odvojeni od činjenica i interpretacija čest su medijski proizvod, a čak i čitalačko iskustvo dovoljno je da se ustanovi razlika između medijske slike ljudi u migracijama i medijske slike migrantske krize.
Prihvati li se kao afirmativna perspektiva priča o ljudima koji šiju maske na jugu Srbije i prodaju crteže da bi prikupili novac za liječenja “naše djece”, to jest ostavi li se po strani latentna herojska perspektiva, medijski sadržaj o ljudima u migracijama gotovo je neprimjetan.
Medijsko izvještavanje o migrantskoj krizi, ipak, više je nego vidljivo. Negativno, manipulativno i senzacionalističko izvještavanje o migrantskoj tema je Izveštaja o migrantskoj krizi – između manipulacije i etike u izdavaštvu Nezavisnog društva novinara Vojvodine. Korpus istraživanja bili su online mediji masovnog komuniciranja i mreže komuniciranja širih društvenih grupa čiji je sadržaj dostupan i javno.
Monitoring sadržaja koji objavljuju Facebook stranice antimigrantskog opredjeljenja pokazuje porast generisanja mržnje, huškanja.
“Vest ne mora biti istinita, konteksto vezana za Srbiju, aktuelna. Članovima grupe potreban je izgovor da bi aktivirali mržnju i bes i krivicu za druge probleme s kojim se Srbija suočava – vakcinacija, položaj trudnica, loše funkcionisanje institucija. Nema teme koju te grupe nisu u stanju da povežu sa temom migrantske krize”, rekao je Janjić.
Janjić upozorava da mediji koji su u Srbiji već dokazani tabloidi ne objavljuju veći dio negativnog sadržaja o migrantima. Prema Janjićevim riječima, tablodi često tek prenose saopštenja vlasti bez dodatnih komentara. U grupama s antimigrantskim opredjeljenjem vidljive su – kaže – kritike Srpske napredne stranke i Aleksandra Vučića u kontekstu da vlast ne čini dovoljno da spriječi promjenu demografske strukture ili kako pokret “Dosta je bilo” precizira – kolonijalizacije i islamizacije.
Vjerska i rasna netrpeljivost, ksenofobija i islamofobija pronašle su svoj novi oblik dejstvovanja u kontekstu migrantske krize.
“Bes koji smo u periodu od 2013. do 2016. godine uočili dominantno orijentisan ka Albancima i Bošnjacima prelio se na migrante i u podtekstu komentara kojim prete miniranjem džamija i progonom migranata. Uvrede na verskoj osnovi odnosno islamofobija veoma su zastupljeni”, rekao je Janjić.
“Kada se jedno krivično delo dogodi u migrantskoj populaciji ne gleda se kao incident nego potvrda našeg predubeđenja. Ponovo se objavljuje ta vest kao da je reč o aktuelnom sukobu i ispadne da je migrant napao dečka a izostave činjenicu da je napao opet migranta, i ta manipulativna sklopljenost priče kod publike stvara očekivanja da poverujemo da je napao recimo nekog Srbina ili pravoslavca, što se opet drugačije tumači”, kaže Janjić, ističući da je realan broj krivičnih djela koje počine migranti i koji su prijavljeni MUP-u u odnosu 0,03 odsto spram krivičnih djela o kojim se plasira medijski sadržaj.
U Izveštaju o migrantskoj krizi – između manipulacije i etike navodi se istraživanje Novosadske novinarske škole u interpretaciji Marka Apostolovića, asistenta na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu. “Izveštaj o stavovima prema migrantima i izbeglicama u Srbiji pokazalo je da više od 58 odsto ispitanih smatra da se sa povećanjem broja migranata u zemlji povećava i stopa kriminala, a nešto više od trećine vidi migrante kao pretnju po srpsku kulturu, občaje i vrednosti. Da su izbeglice koje dolaze u Srbiju zapravo vojnici ISIS-a i drugih terorističkih organizacija smatra više od 40 odsto ispitanih”.
Prema Janjićevim riječima, nasilje koje se manifestuje online, leksički i u relacijama dominantno je u komentarima na vijestima na ciničan način i na nivou emojia.
“Direktna analiza pokazala je da na vesti o vozaču traktora koji je išao u rikverc i zgazio dva migranta čitamo komentare: bravo majstore, treba ih sve pogaziti. U populaciji koja se diči deklaritvno hrišćanskim vrednostima, radost zbog nečije smrti i nasilje koje se preliva u stvarni život pojavljuje se vrlo nekontrolisano”, rekao je Janjić, navodeći primjer komentara “bravo majstore” na vijesti o vozaču traktora koji je zgazio dva migranta.
Uz lažne vijesti o ljudima u migracijama vidljive su, međutim, i lažne vijesti o negativnim reakcijama građanki i građana Srbije na garantovanje prava ljudima u migracijama.
Novinarka Sanja Kosović i novinar Igor Išpanović u publikaciji Izveštavanje o migrantima uočavaju: lažnu vijest o protestima roditelja u Šidu protiv migranata u školama. Tekst objavljen u septembru 2020. godine prenosi “informaciju” o aktuelnom protestu dvije stotine ljudi protiv zajedničkog boravka u učinici njihove i djece ljudi u migracijama. Kosovoić i Išpanović tvrde: protest je bio organizovan tri godine ranije, a već dvije godine u toj osnovnoj školi uopšte nema djece ljudi u migracijama.
Autorke i autori izvještaji upozoravaju na enormni broj pozitivnih reakcija na vijesti o hrvatskoj policiji koja maltretira migrante i komentare “To je prava policija”, “Tako treba”. Takođe, upozoravaju na eksplicitne eufemizme mržnje u mimovima koji migrante predstavljaju u situacijama u kojima se obično mogu zateći svinje.
“U više antimigrantskih grupa na društvenoj mreži Facebook, ali i na kanalu Telegrama usmerenog protiv migranata, podeljene su fotografije devojčica sa velikim stomakom za koju administratori navode da su trudne, što je netačno. Fotografije iz 2003. godine prikazuju devojčice koje su lečene od teških bolesti unutrašnjih organa. Opis uz fotografije na društvenim mrežama u Srbiji glasi ‘da doktor Čejson pregleda trudnu devojčicu u lekarskoj ordinaciji’. U nastavku opisa autor upozorava: “Ona je jedan od mnogih slučaja epidemije maloletnih trudnoća u muslimanskom svetu! Bolest je mala reč za ovakve ljude. Da li nam ovo treba u Srbiji?”
“Institucije su manje-više davale neke osnovne informacije. Problem možda najčešće imaju istraživački novinari koji ne dobijaju odgovore na sva svoja pitanja, posebno ako se ta pitanja odnose na to koliko novca je Srbija do sada dobila za koordinisanje migrantske krize i kako ih je upotrebila, zašto nema sapuna i higijenskih uslova u kampovima, pa su tu najčešće, umesto države, sagovornici iz NVO sektora koji rade na terenu pa poznaju prilike. Dakle, sigurna sam da svakako postoje pitanja na koja vlast ne odgovara ili nerado odgovara”, kaže Natalija Jakovljević, jedna od autorki publikacije Izveštavanje o migrantima – između manipulacije i etike.
Uprkos novinarskoj blizini događaju ili pojavi, lokalni mediji ne pokazuju više empatije. “Najčešće su baš lokalni mediji oni u kojima možemo da pročitamo tekstove ‘novinara’ koji imaju nehuman pristup izbeglicama i migrantima, manipulišu podacima, krše njihova prava, podstiču diskriminaciju, govor mržnje i pozivaju na nasilje prema ovoj grupi ljudi. Kada je u pitanju sever zemlje, najčešće se takvi tekstovi objavljuju u manjinskim medijima koji već unazad šest godina bez posledica eksploatišu ovu temu i tako dodatno otežavaju ionako nezavidan položaj migranata u Srbiji”, tvrdi Jakovljević, novinarka portala Magločistač iz Subotice.
“Veoma retko se dešava da mediji nakon objavljivanja neke lažne informacije upute javno izvinjenje ili demanti”, kaže Jakovljević.
Prema riječima autorke istraživanja, država nije zainteresovana da reaguje na krajnje sporan sadržaj u vezi sa migrantskom krizom, pa preostaju mehanizmi samoregulacije.
“Imamo Savet za štampu koji se bavi ovakvim slučajevima i novinarska udruženja koja ukazuju na nepravilnosti i kršenje profesionalnih i etičnkih normi u novinarstvu, kao i pojedine civilne organizacije koje se bave pravima migranata. Sa druge strane, ovakva situacija već sada ima nesagledive posledice po migrante ali i po veliki broj građana koji nisu u stanju da razlikuju vesti od lažnih informacija. Neophodno je medijsko opismenjavanje stanovništva kako bi se podsticalo kritičko razmišljanje, empatija i otpor prema govoru mržnje i dezinformacijama”, rekla je Jakovljević, autorka preporuka za izmjenu i dopunu Kodeksa novinara Srbije.
Komentari odražavaju stavove njihovih autora, ne nužno i stavove redakcije portala Magločistač. Na našem sajtu biće objavljeni svi pristigli komentari, osim komentara koji sadrže govor mržnje, psovke i uvrede ili nisu u vezi sa temom članka koji se komentariše. Govor mržnje je definisan Zakonom o javnom informisanju i medijima, koji u članu 75. kaže: „Idejama, mišljenjem, odnosno informacijama, koje se objavljuju u medijima ne sme se podsticati diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihovog pripadanja ili nepripadanja nekoj rasi, veri, naciji, polu, zbog njihove seksualne opredeljenosti ili drugog ličnog svojstva, bez obzira na to da li je objavljivanjem učinjeno krivično delo”. Pre nego što budu objavljeni, komentari moraju biti odobreni od strane naših moderatora, pa vas molimo za malo strpljenja.