KO JE SVE PROFITIRAO OD NOVCA IZ MAĐARSKE NAMENJENOG ZA VOJVOĐANSKI PROGRAM

Prekogranični programi za privredni razvoj deo su velike reforme mađarske nacionalne politike posle 2010. godine. Programi su pokrenuti 2016, a u prve tri godine vlada Mađarske uložila je više od 60 milijardi forinti (oko 200 miliona evra) u regije gde žive Mađari – u Vojvodinu, Ukrajinu, Transilvaniju, Slovačku, te u Pomursku regiju (Slovenija) i u južnu Baranju (Hrvatska). Pre 2016. godine iznos koji je ulagan u prekogranične projekte za privredni razvoj nikada nije, na godišnjem nivou, dostigao cifru od jedne milijarde forinti, a u 2016. godini preskočio je šest milijardi, i još je u značajnoj meri rastao sledećih godina.

Od svih prekograničnih regija, Vojvodina je bila daleko najviše privilegovana. Na značaj i težinu vojvođanskog programa ukazuje to da je, prema podacima nadležnog ministarstva, od 2016. do 2018. godine više od dve trećine iznosa koji je bio predviđen za finansiranje celokupnog prekograničnog programa za privredni razvoj, to jest ukupno 42 milijarde forinti – dospelo u Vojvodinu.

U julu smo otputovali u Srbiju kako bismo posmatrali za koje namene i na koji način se troši novac vojvođanskog programa, „admiralskog broda“ u prekograničnom programu za privredni razvoj. Sudeći po onome što smo čuli i videli, pokretanje programa finansiranja bio je smislen i dobro organizovan posao. Ali, sa druge strane, fokusi donacija i politički kontekst podele novca otvaraju teža pitanja.

Zaustaviti talas emigracije

Foto: NJ, Magločistač (arhiva)

Ištvan Pastor, predsednik Saveza vojvođanskih Mađara, najveće vojvođanske mađarske stranke, najavio je 2013. godine da SVM započinje izradu koncepcije privrednog i regionalnog razvoja s ciljem da ublaži socijalne i privredne poteškoće Mađara u Vojvodini.

Ovu najavu Pastor je povezao sa temom dvojnog državljanstva, ističući da treba otvoreno pričati o tome da je sve više onih koji trebuju mađarsko državljanstvo kako bi sa mađarskim pasošem povećali mogućnosti zapošljavanja u inostranstvu.

Posmatrajući praksu nacionalne politike poslednjih nekoliko decenija, možemo zaključiti da su donacije za privredni razvoj nesporno nesvakidašnji mehanizam. Ipak, lako možemo uvideti da ove donacije ravno proističu iz logike prethodnih donacija s fokusom na obrazovanje i kulturu. Jer, nema svrhe da mađarska vlada finansira kulturni život i obrazovne ustanove Mađara s druge strane granice ako lokalne mađarske porodice masovno emigriraju. Za migraciju motivisanu egzistencijalnim poteškoćama unapređenje privrede u Vojvodini i u Ukrajini, s ciljem da tamošnji Mađari ostanu u svojoj rodnoj zemlji – može biti adekvatan odgovor.

Najviše je otišlo u poljoprivredu

Ostajući verni obećanju koje je 2013. godine dao Ištvan Pastor, predstavnici Saveza vojvođanskih Mađara i stručnjaci – koji su od stranke dobili poziv za to – izradili su i već u 2014. godini prezentovali strategiju regionalnog i privrednog razvoja zajednice vojvođanskih Mađara. U sledećoj godini izrađen je akcioni plan za realizaciju, a mađarska vlada je donela odluku o finansiranju realizacije te strategije, obezbeđujući tada donaciju od ukupno 19 milijardi forinti za period od 2016. do 2018. godine.

Upravljanje donacijama mađarska vlada je poverila Fondaciji Prosperitati iz Subotice, koja je osnovana 2016. godine. Po osnivanju, Prosperitati je u veoma kratkom vremenskom roku izgradila svoju kancelarijsku mrežu širom Vojvodine i u prošle tri i po godine u sklopu sedam konkursnih ciklusa raspisala je i sprovela ukupno 32 konkursa.

Prema našem računu, više od polovine ukupnog iznosa donacija, čija podela je bila u domenu fondacije Prosperitati, ili oko 51 posto slilo se u poljoprivredu Vojvodine. Druga polovina donacija je raspoređena industriji poljoprivredne obrade (17%), mikro, malim, srednjim i „start ap“ preduzećima (15%), industriji (10%), za kupovinu kuća (7%) i turizmu (1%).

U slučaju svih konkursnih ciklusa, većina sredstava razdeljena je na pojedinačne donacije u iznosima manjim od 15 miliona forinti. Većina korisnika je pobedila samo na jednom konkursu, a po podacima iz 2018. godine, bilo je veoma malo onih korisnika koji su se čak tri ili više puta uspešno kandidovali. Donacije su i teritorijalno bile šarolike: od ukupno 45 lokalnih samouprava Vojvodine fondacijska sredstva dospela su u njih – 37.

U jednom naučnom radu, koji je objavljen u decembru 2018. godine, od oko 6.800 korisnika, više od 5.000 su poljoprivredni proizvođači, a što se ostalih dobitnika tiče, tu je još oko 1.300 preduzeća sa drugim delatnostima i više od 500 mladih bračnih parova, koji su dobili donaciju za kupovinu seoske kuće.

Problematična deoba

Ako potpora ima za cilj prosperitet Mađara u Vojvodini, onda nije jasno zašto su Fondacija Prosperitati i, preko nje, mađarska vlada odredili baš poljoprivredu kao sektor za slivanje najvećih donacija.

Kao u modernim privredama uopšte, tako i u Vojvodini relativno malo ljudi (manje od 10 posto svih zaposlenih) radi u poljoprivrednom sektoru. Ne znamo tačno da li je taj podatak validan u slučaju vojvođanskih Mađara, koji čine oko 13 posto stanovništva u Vojvodini, to jest da li možda u njihovoj zajednici razmer radnika u poljoprivredi u značajnoj meri odstupa od navedenog. Ali, s obzirom da Mađari u Srbiji u većoj meri žive u urbanim sredinama, veoma je verovatno da većina njih ne radi u poljoprivredi.

Takođe je teško razumljivo zašto je kupovina mašina i uređaja u domenu poljoprivrednih donacija dobila istaknut značaj. Veliko poljoprivredno gazdinstvo sa razvijenom mehanizacijom iziskuje minimalni radni kapacitet, pa takav način razvoja ne otvara nova radna mesta, nego potpomaže bogaćenju malog broja ljudi.

Po svemu tome, nije iznenađujuće da je program do sada stvorio samo 1.300 novih radnih mesta u Vojvodini.

Balint Juhas, upravnik Fondacije Prosperitati, kaže da – iako im je podrška radno intenzivnoj poljoprivredi u okviru programa oduvek bila istaknut cilj – treba uzeti u obzir da se većina vojvođanskih mađarskih domaćinstava bavi proizvodnjom pšenice, i da su do pre par godina posedovali izuzetno zastarele mašine i opremu.

U krugovima Saveza vojvođanskih Mađara

Foto: Magločistač (arhiva)

Možda je lakše protumačiti stručno-političke kritike na račun vojvođanskog programa privrednog razvoja pod okriljem fondacije Prosperitati, koji je dobio više kritike zbog političke umreženosti nego pohvala zbog obavljenog posla. I zaista, ovde kreću teža pitanja.

Ištvan Božo je na portalu „Autonomija“ u februaru 2016. godine objavio članak, u kojem ukazuje na jednu kontradiktornost: mada je Ištvan Pastor, predsednik SVM-a, ranije obećao da ova stranka neće upravljati raspodelom novca, ipak je značajan deo funkcionara na čelu fondacije Prosperitati neposredno povezana sa SVM-om. Upravnik Balint Juhas, član predsedništva SVM-a, ranije je bio potpredsednik ove stranke. Pored njega, u šestočlanom Upravnom odboru Fondacije nalaze se još 3 člana koji su članovi SVM-a ili su bili partijski kandidati na ranijim izborima.

Balint Juhas, povodom kritika o postojanju presonalne povezanosti SVM-a i Fondacije, reaguje sledećim rečima, nasuprot kritika koje to nagoveštavaju: „Ne postoji niti tendencija podrške niti odbijanja projekata SVM-a“. Kako kaže, ocenjivanje projekata odvija se preko otvorenog konkursnog sistema, a odluku o dodeli sredstava donose nezavisni stručnjaci.

Mada su izrečene kritike i o tome, niko do sada nije dokazao mogućnost da u podeli novca interesi SVM-a igraju ključnu ulogu. A ipak, prema podacima koje je prikupila Virag Đurkovič, novinarka iz Subotice koja se poslednjih nekoliko godina prilično puno bavila ovom temom, veliki preduzetnici koji su bliski SVM-u nisu ostajali praznih ruku kada su se delili veliki novci.

Mađarski nedeljnik „HVG“ je 2017. godine objavio članak po kojem su razne firme Lajoša Čakanja, vojvođansko-mađarskog tajkuna (koji gaji dobre odnose sa čelnicima SVM-a) dobile donaciju u iznosu od ukupno 1,5 milijardi forinti. A 800 miliona forinti je od Fondacije Prosperitati dobila firma „Sat Trakt“ u posedu Janoša Žemberija, koji je ranije bio član poslaničkog odbora liste SVM-DSVM u Bačkoj Topoli. Nije manje važno ni to da je on sadašnji predsednik Sportskog kluba „TSC“, koji je „nosilac“ vojvođanske fudbalske akademije (sa sedištem u Bačkoj Topoli). Mada Tivadar Bunford, prethodni predsednik SVM-a u Subotici nije dobio sredstva, firma njegove žene i dvoje dece dobila je više od 800 miliona forinti. Ali, važno je napomenuti da ukupna cifra donacija vezanih za ova tri aktera ne dostižu osam posto ukupnog iznosa donacija koju je fondacija razdelila.

Igra umreženosti na osnovu dominacije

Po mišljenju Petera Vataščina, etnologa i publiciste iz Vojvodine, SVM se oslanja na izuzetno dobro organizovanu partijsku klijenturu, i svoju podršku u velikoj meri gradi na kontroli dostupnih lokalnih, državnih, mađarskih i tržišnih finansijskih izvora u siromašnim sredinama, u kojima vlada duboki deficit na planu finansiranja. Situaciju je ilustrovao jednom srpskom poslovicom: mala bara, a puno krokodila.

Položaj SVM-a Vataščin opisuje na slikovit način: „Ova stranka je mala piramida koja se nalazi u preseku dve velike piramide. Jedna od tih velikih piramida je Fides, vladajuća partija u Mađarskoj koja kontroliše donacije koje drže u životu mađarske institucije u Vojvodini, a druga se nalazi u Srbiji – dominantna Srpska napredna stranka“.

SVM je, istovremeno, umrežena u strukture Fidesa i Srpske napredne stranke, i na taj način igra ulogu mosta u savezu velikih partija dveju država, dok sam SVM u praksi dominira samo u severnom delu Vojvodine, gde preovlađuje mađarsko stanovništvo.

U ovoj ulozi SVM čini određene gestove prema nacionalističkoj SNS, gestove koji su neobični od jedne mađarske manjinske stranke. Centralizacija – koja karakteriše i režim Aleksandra Vučića, a i njemu po tome sličan režim Viktora Orbana – stiska kulturnu autonomiju vojvođanskih Mađara u uzane okvire i ne poštuje čak ni ustavom zagarantovana prava Autonomne pokrajine Vojvodine, a SVM ne protestuje glasno protiv svega toga. Štaviše, SVM je od 2014. godine koalicioni partner SNS u vladi. Na predsedničkim izborima 2017. godine nije imao svog predsedničkog kandidata nego je podržao Vučića, a ove godine, u julu, SVM i SNS su učestvovali sa zajedničkom listom na izborima za mesne zajednice u Subotici.

Ni u Vojvodini nema besplatnog ručka

Od vojvođanskog programa za privredni razvoj ne profitiraju samo Mađari u Vojvodini i SVM nego, posredno ili neposredno, i određene firme u Mađarskoj, kao i Fides. Fides dobija glasove u Vojvodini, a mađarske firme dobijaju narudžbe i tržište.

Filijala OTP Banke u Srbiji je, na primer, važan partner vojvođanskog programa za privredni razvoj. Po jednoj vesti iz 2018. godine, OTP i njeni partneri u sklopu beneficiranih kreditnih konstrukcija pružili su kredite u iznosu od ukupno 5 milijardi forinti korisnicima konkursa koji je raspisao Prosperitati za velika poljoprivredna i privredna ulaganja.

U sklopu saveza SVM-a i Fidesa, u iščekivanju izbora u Mađarskoj, SVM vodi kampanju za Fides u Vojvodini i organizuje za Vojvođane glasanje putem pisma.

Političari SVM-a ne poriču povezanost glasanja za Fides i donacija iz Mađarske. Oto Buš, predsednik upravnog odbora SVM-a u septembru 2016. godine u kampanji za referendum o migrantskim kvotama na jednom građanskom forumu u Novom Bečeju je rekao: „S vremena na vreme dođu trenuci – a 2. oktobar je takav trenutak – kada bi bilo lepo da čovek vrati nešto malo od onoga što je dobio“.

Autor teksta: Barnabaš Felician Tot (24.hu)

(Prevela: Kristina Orovec)

Izvor: Autonomija